Mан озодихоҳам, вале на босмачӣ!

На ҳамаи босмачиҳо озодихоҳон будаанд. Дуруст аст ки шуморе кам аз озодихоҳон ба босмачиҳо пайвастаанд вале ин босмачиҳоро ҳаргиз сафед намекунад. Дар ин бора Саттор Турсун романи хеле хонданибоб дорад, "Се рӯзи як баҳор". Ва ё повести "Ятим"и Садриддин Айнӣ ки худ низ озодихоҳ аст аз воқиоти он рӯзҳо ошкоро менависаду босмачиҳоро аён. Аз ин рӯ "озодихоҳ" ва "босмачӣ" ин як чиз нест. Ва мисоли ҳамин, мафкураи ҷомеаи иҷтимоӣ ва мафкураи сталинӣ низ чизҳои аз ҳам тамоман дигаранд. Аз ин рӯ ман озодихоҳам, вале на босмачӣ! Ман тарафдори сохтори ҷомеаи иҷтимоиям ва на сохтори диктотурии сталинӣ.

Ёддоште аз полигон - навишта аз шабзиндадорӣ

Бўи ошу гўштбирён ояд ҳаме,

Ёди хўрди макарон ояд ҳаме,

Оби ҷумрак бо ҳама суръатпарӣ,

Дер-деру ҳам ниҳон ояд ҳаме.

Дашт рафтан хуб азобу офатест,

Аз давидан ҳалви ҷон ояд ҳаме.

Ҳафтаву рўз месупорем мо «зачёт»

Бўи пул аз имтиҳон ояд ҳаме.

Сабру тоқат ку дигар, эй дўстон?

Кас тавон бар полигон ояд ҳаме.

(2001 сол)

Доир ба "банда"ву "камина"

Дар адабиёти тоҷик истифода аз вожаҳои "банда" ва "камина" ки ҷойгузини вожаи "ман" ба ҳисоб меравад, ба назар мерасад, гӯё аз андоза каме бештар аст. Дар шабакаҳои иҷтимоӣ бошад, вақте рӯзноманигоре мехоҳад дар бора худ чизе нависад, аз лиҳози камтарӣ шояд бисёртар аз "банда" ва ё "камина" истифода мебарад. Агарчанде асолатан ин вожаҳо маънии дигар доранд, имрӯз онҳо маънии "ман"-и камтару ҳақиртарро медиҳанд. Бо истифода аз ин вожаҳо нависанда гӯё гуфтанӣ мешавад ки ӯ лофзаниро намеписандад ва худ низ намехоҳад мардум бо овардани номи ӯ аз он хидмате ки кардааст (агар хидмате карда бошад) ёдовар шаванд. Вале вақте ин тавозуне ки байни "ман"у "банда" мавҷуд аст вайрон шуд ва гуфтаву навиштаҳо ҳамеша аз "банда"ву "камина" шурӯъ мегардад он гоҳ ин вожаҳо маънии худро ки "камтар"-и "ман" аст аз даст медиҳанд ва баръакс "ман" ба як вожаи самимӣ мубаддал мегардаду "банда"-ву "камина" ба вожаҳои худситоӣ. Мутаасифона, имрӯзҳо ҳар гоҳе ки аз касе чизе мехонам ва онҳо аз "банда" ва ё "камина" истифода мекунанд ҳаминро эҳсос мекунам, ки гӯё худситоӣ мекарда бошанд. Кош "ман" менависандӣ то навиштаашонро бо завқи тамом бихонам...

Оё Инсоният ба Дин Эҳтиёҷе Дорад?

Ҳамин ҳоло видиюеро тамошо мекардам, ки дар он Ричорд Доукинз то чӣ гуна бемантиқу бепоя будани динҳои мавҷударо исбот мекард ва "донишманд"они диниро шарманда. Доукинз бо баҳсҳову мунозираҳои худ ки ҳамеша аз илми табиӣ ҳимоят мекунад ва динро танқид, хеле маъруф аст. Қаблан ман ҳам ҳамфикри Доукинз будам ва мегуфтам чӣ хуб будӣ агар инсоният бо ақлу хирад сари кор гирифт, на бо дин. Вале имрӯз вақте ба ин сӯҳбатҳо гӯш медодам, ба худ гуфтам, шояд беҳтар аст дин ҳанӯз побарҷо монад. Агарчанде дин аз ибтидои худ то ба ҳозир сабабгори милюнҳо муаммо гаштааст ва бар сари инсоният ваҳшонияту харобкориҳои зиёде овардааст, он боз ҳам тавонистааст милюнҳо нафари дигарро аз ин гуна ваҳшоният боздорад. Фарз кардем, аз 7 миллиард инсони рӯи Замин 4 миллиард нафар пайрави кадом як дине ҳастанд. Аз миёни ин 4 миллиард, 20 милюн шояд харобкору қаттолу дузду дигару дигар бошанд (атрофи 0.5%), вале 99.5% дигари пайравони дин, одамони ба қавле "хуб" ҳастанд ва ба назар мерасад, ягона монеъаи ки онҳоро аз "бад" будан бозмедорад, ин фармудаҳои дин аст. Бо як ҷумла, ин тоифа зомбиҳое ҳастанд ки аз чаҳорчӯбаи дин берун намебароянд. Акнун биёед фарз кардем, дин аз байн бардошта шуд (яъне дигар ин чаҳорчӯба нест). Яку якбора ин 99.5% и бо ин мантиқи зомбиёнаи худ дунёро валангор хоҳанд кард, ҳамту не? Пас, фикр мекунам, инсоният ҳанӯз ба дин эҳтиёҷ дорад....

Фейсбук - Чойхонаи пиронсолон дар айёми ҷавонӣ

Хостам имрӯз чанд ҷумла доир ба истифода аз шабакаҳои иҷтимоӣ нависам. Лозим нест ки он Фейсбук аст, ё Одноклассники ва ё ягон шабакаи иҷтимоии дигар. Вале истифода аз онҳо байни мардуми ҷаҳон рӯз то рӯз бештару бештар мегардад. Доир ба хидматҳои бузурги ин шабакаҳо бисёр шунидаем, вале то ҳол надидаам ҷое дар бораи паёмадҳои бади инҳо (агар ин гуна паёмаде бошад) навишта бошанд. Инак чанд моҳест мехоҳам ин маводро бинависам, вале фурсат даст намедиҳад. Чанд моҳе пеш бо яке аз дӯстонам ки қалами хеле хоно дорад дар ин мавзӯъ сӯҳбат доштем ва хостам ӯ бинависад. Шояд аллакай ҷое навиштаву ман бехабар, маъзур, агар ҳамин тавр бошад! Хуб, қисса кӯтоҳ, бармегардем сари паёмадҳои бади шабакаҳои иҷтимоӣ.

Имрӯзҳо ба бисёрии мо одат шудааст рӯзе камаш 4-5 дафъа зиёрати "Фейсбук" кунем (аз ин пас мо ба ҳамаи шабакаҳои иҷтимоӣ шартан ин номро мегузорем). Албатта ҳастанд мардуме ки аслан ба Фейсбук намеоянд шояд аз сабаби он ки телефони Андроид ё АйФон надоранд, ё пули зиёдатӣ надоранд ва ё аслан фурсати бекор надоранд. Ва хуб ҳам мекунанд! Ва ин навишта барои онҳо нест. Хуб, биёед, аввал аз нигоҳи як фарди ҷомеа менигарем. Фарз кардем, ин фард рӯзе 1 соат вақти худро дар Фейсбук мегузаронад. Ин мешавад дар як ҳафта 7 соат ва дар як моҳ 30 соату, соле 365 соат. Ва боз ҳам фарз кардем, ин фард дар як моҳ 800 дуллор барои хонаводааш пайдо мекунад, ки баробар ба ~200 дуллор дар як ҳафта аст ва ~$5 дар як соати корӣ. Ба ин минвол, он фард дар як сол 365 х $5 = $1825 дуллор вақти худро сарфи Фейсбук намудааст. Албатта ҳастанд мардуме ки ба Фейсбук меоянду бизнеси худро ба роҳ меандозанд ва аз он манфиате ҳам мегиранд, вале ин тоифа миқдори хеле камеро ташкил мекунанд (шояд камтар аз 1 дарсад).

Шояд шумо ҳоло ҳисобу китоб кардед ва дидед ки рӯзе ба ҷои як се соат вақти худро дар Фейсбук мегузаронед. Он гаҳ муодили пули он мешавад $5475. Ва шояд шумо дар як моҳ $800 не, $1500 кор мекунед? Пас ин се соати шумо дар соле  ~$10 266.

Ва шояд шумо аслан вақт надоред, дар Тоҷикистон ҳастед, маошатон аз $300 боло нест ва коре ҳам нест битавонед пайдо кунед аз он бештар диҳад ва аз зиқиву зардобӣ сари ҳамин Фейсбук нишастаеду ду соатак ин чизу он чизро мехонед. Ин ҳам мешудааст баробар ба ~$1369.

Бештари зиёраткунандагони Фейсбукро ҷавонон ташкил медиҳанд. Аз ин рӯ биёед бармегардем сари қиссаи он ҷавонмарде ки моҳе $800-и кор мекунаду дар соле $1825 дуллор вақти худро сарфаи Фейсбук кардааст. Бигзор он ҷавон 20 сола бошад. Ва бигзор умре дароз бинаду вале пас аз 60 солагӣ дигар коре накунад. Агар ӯ соле $1825-ӣ сарф намекард, метавонист $73 000 (ҳафтоду се ҳазор дуллор) бештар сармоя ҷамъ кунад.

Хеле рақамбозӣ шуд. Вале мехостам боз як рақами дигареро биёварам то хонанда огоҳ кардад ки то чӣ андоза вақти гаронбаҳои мо сарфи ин "чойхона"ҳост.

Дар айни ҳол шумораи шаҳрвандони Тоҷикистон (шартан кишваре ва албатта метавонад Ӯзбакистон бошад ё Қазоқистон) аз 8 милюн бешанд. Бигзор 2 милён нафар фарди корӣ бошанд ва мисли фарди аввалӣ соле $1825-ӣ сарфи Фейсбук намоянд. Дар як сол ин баробар мешудааст ба $3.65 миллиард доллар. Ана аз куҷо Цукерберг бой мешаваду мо камбағалтар.

Бо ин шумораҳое ки дар боло овардам, хостам хонанда каме ҳам бошад сари вақти гаронбаҳои худ фикр кунад. Агар нохоно буд, бахшиш.

Шаҷараи Хонаводагӣ

Дар кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон одатан бештари мардум аз шаҷараи хонаводагии худ хуб бохабар ҳастанд ва метавонанд ҳеҷ не ному насаби 4-5 аҷдоди худро номбар кунанд. Баъзан тааҷҷуб мекунам, оё мардуми мо низ таваҷҷӯҳе бар ин суннат дошта бошанд, ё на.

Фаррух Ҷаббориён
(Фаррухи Ҷабборпури Фаттоҳзод пури Саидназар ибни Ҳоҷӣ Рабия, валади Мулло Ашӯр)

Дувоздаҳ сол сипарӣ гашта...

Ман ошиқам, майпараст, дар кўча по фитода,

Масту аласту беҳол, ёди шаробу бода.

Мебарандам ба ҷое, азми рафтан надорам,

Чандин, ки бор бурданд, доим пои пиёда.

Ҳушёрхона номанд, он ҷо ки ман равонам,

Ҳушёр аз чӣ дорам, оред майро зиёда!

Аз ҷом бода нўшам, то ки шавад нўши ҷон,

Хоҳӣ ки дармони ман, боз ор ҷоми бода.

Қалбе ки ишқ дорад, бечораҳол бошад,

Ишқи ман чун фузун аст, паймона чора дода.

Молу мулке надорам, баҳри халосӣ чунон

Ашк резам мисли дур, барчинӣ шода-шода.

Ҳоло бидеҳ шаробам, ё биёвар ишқи ман,

Ёхуд бимон ба ҳолам, боқӣ намонд ирода. 

(Фаррух Ҷаббориён, соли 2004)

"Тарроҳии Бузург" - Стивен Ҳокинг ва Леонард Млодинов

Қисми Аввал - Асрори Ҳастӣ

Ҳар яки мо арзи вуҷуд дорем, вале ба як муддати кӯтоҳе ва дар ин муддат танҳо бахши кӯчаке аз тамоми оламро кашф мекунем. Аммо инсон гунаи кунҷковест. Мо таъаҷҷуб мекунем, ба дунболи посухҳо мегардем. Дар ин ҷаҳони паҳновар, ки гаҳе меҳрубону гаҳе бешафқат аст зиндагӣ намуда ва ба фалаки беандозаи болои сар нигариста, мардум ҳамвора пурсишҳои бисёре кардаанд: оё чӣ гуна метавон оламеро ки мо худро дар он пайдо кардаем дарк намуд? Олам чӣ гуна рафтор дорад? Моҳияти воқеъият чист? Ҳамаи инҳо аз куҷо пайдо шуданд? Оё олам ниёз ба офаридгоре доштааст? Бисёре аз мо бештари вақти худро сарфи нигаронӣ ба ин пурсишҳо намекунем, аммо қариб ҳамаи мо баъзан аз ин пурсишҳо изҳори нигаронӣ кардаем.

Урфан, ин пурсишҳо барои фалсафаанд, вале фалсафа фаннест мурда. Фалсафа натавонист ҳамгом бо рушди ҷадиди илм, ба вижа физик, бошад. Донишмандон дар талоши дониш ҳомили машъали кашфиёт гардиданд. Ҳадафи ин китоб посухи пурсишҳои болост, ки тариқи кашфиёт ва пешрафтҳои назарии ҷадид пешниҳод гаштаанд. Онҳо моро ба як тасаввури нави олам ва ҷойгоҳи мо дар он ҳидоят менамоянд, ки аз тасаввуроти урфӣ хеле фарқ мекунанд ва ҳатто аз ҳамин тасаввуроте ки як-ду даҳсола аз ин пеш рангубор додаем, тафовут доранд. Ба ҳар ҳол хулосаи аввалини мафҳуми навро метавон тақрибан ба садае аз ин пеш радёбӣ кард.

Мувофиқ ба мафҳуми урфии олам, ашёҳо аз рӯи масирҳои муайян ҳаракат мекунанд ва торихи қатъӣ доранд. Мо метавонем дар ҳар лаҳзаи замон мавқеъи дақиқи онҳоро  мушаххас намоем. Гарчанде ин шарҳ барои аҳдофи рӯзмарра ба таври кофӣ муваффақ аст, дар солҳои 1920-ум мушаххас шуд, ки ин тасаввуроти "клоссикӣ" наметавонад рафтори зоҳиран аҷибу ғариби мавҷудиятро ки дар миқёси атомӣ ва зератомӣ мушоҳида шудааст, шарҳ диҳад. Дар иваз моро зарур омад чаҳорчӯбаи дигареро бо номи физики квантӣ қабул намоем. Маълум гардид, ки назарияҳои квантӣ дар пешгӯии рӯйдодҳои миқёси хурд ба таври ҳайратангез дақиқ буда ва ҳангоми татбиқи он ба олами макроскопии рӯзмарра пешгӯиҳои назарияи клоссикиро айнан такрор мекунанд. Ва аммо физики квантӣ ва клоссикӣ аз рӯи нуқтаи назари тамоман гуногуни воқеъияти физикӣ таъсис ёфтаанд.

Назарияҳои квантиро метавон бо роҳҳои гуногун тавсият кард, вале шояд тавзеҳоти беҳтарини ҳиссии онро Ричард (Дик) Файнман, ки шахсияти рангбаранге буду дар Донишкадаи Текнолоҷии Колифорниё кор мекард ва дар клуби шабонаи поёни роҳ нағораи бонго менавохт, додааст. Мувофиқи Файнман, система на танҳо як торих дорад, балки тамоми торихеро ки имконпазир аст, дорад. Зимне ки мо ба дунболи пурсишҳо мегардем, мо равиши Файманро низ батафсил хоҳем фаҳмонд ва аз он истифода намуда идеяеро кашф хоҳем намуд, ки олам худ торихи ягона ва ё ҳатто як мавҷудияти мустақил надоштааст. Ин ҳатто барои бисёре аз физикдонон як идеяи радикалӣ ба назар мерасад. Дарвоқеъ, мисли бисёр аз мафҳумҳои илми имрӯза, ин ба ақли солим риоя намекунад. Вале ақли солим аз рӯи таҷрубаи ҳаррӯза асос ёфтааст, на аз рӯи олам ки тариқи шигифти фанновариҳо, монанди ононе ки ба мо иҷозаи нигаристан ба умқи атом, ё ақиб ба олами навзодро медиҳанд, ифшо гардидааст.

То қабл аз зуҳури физики замонавӣ, маъмулан тасаввур ин буд ки тамоми дониши дунёро метавон бо роҳи мушоҳидаи мустақим ба даст овард, яъне ашёҳо ончунонеанд, ки тариқи дарк намудани ҳиссиёти мо намудор мешаванд. Вале мувафаққиятҳои диданиву ҷаззоби физики замонавӣ, ки аз рӯи мафҳумҳои бо таҷрубаи рӯзмарра дар тазод таъсис ёфтаанд (мисоли овардаи Файнман), ба мо нишон доданд, ки ин маврид дуруст нест. Аз ин рӯ дидгоҳи соддалавҳонаи мавҷудият бо физики замонавӣ созгор нест. Дар қиболи ин гуна парадоксҳо мо равишеро пеш мегирем, ки ба он воқеъгароии мутаалиқи модел ном мениҳем. Ин аз рӯи идеяи он ки майнаи мо вурудот аз узвҳои ҳиссии моро бо сохтани модели дунё тафсир мекунад, таъсис ёфтааст. Ҳангоме ки ин модел дар фаҳмонидани рӯйдодҳо муваффақ шуд, мо майл мекунем сифати воқеият ё ҳакиқати мутлақро ба он ва ба ҷузъиёту мафҳумҳое ки онро ташкил мекунанд, нисбат диҳем.

(идома дорад... )

P.S. Инак чанд моҳ мешавад, вале то ба ҳол аз нашриёт иҷозаи нашри тарҷумаи тоҷикии ин китобро нагирифтаам. 

Доир ба сафсатаи "Поёни Дунё"

Чанде пештар дар фикри он будам, ки одамон ба ин сафсата беэътиноёна хоҳанд нигарист. Вале чун соат ба он рӯзи "пешгӯишуда" наздик мерасад, мебинам ки мардуми зиёде дар изтироб ҳастанд. Ин мақоларо барои ононе менависам, ки ҳоло дар тӯли ҷуғрофии 75 и шарқӣ зиндагӣ доранду шояд аз интернет меҷӯянд, ки "поёни дунё" ё "охири дунё" то чӣ андоза ҳақиқат дорад. Пеш аз он ки далоил оварам, аввалан мехоҳам расонам: хотиратон ҷамъ бод, дунёи мо ҳоло барсутун хоҳад монд ва на як асру ду асри дигар, балки милёнҳо соли дигар. Инак дар поин далелҳои илмӣ меоварам, то хотиратон боз ҳам ҷамътар гардад.

Пешгӯиҳои Космолоҷӣ
Аз рӯи мушоҳидоти кайҳонӣ ва шиносоии илмии мо доир ба физикаи ситораҳо ва кайҳоншиносӣ маълум аст, ки Коиноти мушоҳид 13.7 миллиард сол (як миллиард баробар ба ҳазор милён аст) дорад. Бисёрии ситораҳои Коинот айни замон аз 1 то 10 миллиард сол умр доранд. Кӯҳансолтарин ситораи мушоҳид ситораи HE 1523-0901 буда, 13.2 миллиард сол умр дорад. Дар Коиноти мушоҳид тахминан 100 миллиард галактика мавҷуд буда, ҳар як галактика тахминан зиёда аз 100 миллиард ситора дорад. Яке аз он 100 миллиард галактикаҳои мушоҳид ин галактикаи "Роҳи Каҳкашон" мебошад. Офтоби мо яке аз 100 миллиард ситораҳои галактикаи Роҳи Каҳкашон аст. Синни Офтоби мо ба 4.57 миллиард сол баробар буда, синни сайёраҳои атрофи он низ ба ҳамон наздик аст. Аз ҷумла, Замин 4.54 миллиард сол аз ин пеш арзи ҳастӣ кардааст. Замин ягона сайёраи офтобиест, ки аз Офтоб дар масофаи мусоид барои арзи ҳаёт ҷойгир шудааст. Сайёраҳои дигар ё хеле сард ҳастанд, ё хеле гарм ва аз ин рӯ наметавонанд оби моеъ дошта бошанд, ки аз муҳимтарин шароитҳо барои мавҷудияти ҳаёт аст. Офтоб аз ҳисоби реаксияҳои ҳаставӣ арзи вуҷуд дорад. Вақте ки тамоми маводи ҳаставии Офтоб ба поён расид, он фарох мегардад ва ба "Ғӯли Сурх" (ҳолати ситоравӣ) мубаддал мешавад. Он гоҳ Офтоб  чунон фарох мешавад, ки ҳарорати Замин ба ҳазорҳо дараҷаи Селсиус мерасад ва қиёмат қойим мешавад. Вале барои он боз 5 миллиард соли дигар лозим аст.

Солшумории Майя

Пеш аз он ки ба солшумории Майя гузар кунем, мехоҳам чанд сухан аз солшумориҳои худамон оварам. Мо одатан аз солшумории мелодӣ истифода мебарем, ки аз рӯи он як сол ба 365 рӯзу 5 соату 48 дақиқаву 46 сония иборат аст. Ин гуна солшумориро солшумории шамсӣ меноманд. Ба ғайр аз ин солшуморӣ боз солшумории қамарӣ мавҷуд аст, ки аз рӯи он як сол ба 354.37 шабонарӯз баробар аст. Худи ҳамин солшумориҳо низ аз ҳамдигар бо фарқи солҳо фарқ мекунанд. Масалан, агарчанде ҳам эрониҳо ва ҳам тоҷикон аз солшумории шамсӣ истифода мебаранд, эрониҳо рӯзи аввали ин солшумориро ба рӯзи ҳиҷрати Муҳаммад паёмбар (с) муайян сохта бошанд, тоҷикон рӯзи аввалро аз мавлуди Исо паёмбар (с) сар мегиранд. Ва албатта фарқи он дар 622 сол аст. Новобаста аз ин солшумориҳои гуногун ҳамаи шумораҳои ҳозира аз дастгоҳи даҳӣ сурат мегиранд. Яъне оид ба он мо ҳама аз даҳ рақам истифода мебарем, халос: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9! Ҳамаи ададҳо аз ҳамин даҳ рақам сохта шудаанд. Чун рақами дигар надорем ба ҷои "даҳ" менависем як "1" ва як "0". Ба ҷои "ёздаҳ" - "1" ва "1". Ва ин давом мекунад. Масалан соли 2012 аз шумораҳои 2, 0, 1, 2 сохта шудааст. Ва аз ин рӯ ҳамаи ададҳои сохтаи мо низ 10 карата ҳастанд: даҳ - 10, сад - 100, ҳазор - 1000, ва ҳоказо. Аз ҷиҳати риёзӣ бад ҳам нест, агар як сол ба 100 рӯз баробар мешуд ва ҳисобу китоб ҳам анча осонтар. Вале "сол" таърихи худро дорад, ки пеш аз риёзиёт вуҷуд дорад. Он баробар ба як гардиши Замин дар гирди Офтоб аст. Соли қамарӣ бошад ба 12 гардиши Моҳ дар гирди Замин баробар аст ва маънои тамоман дигарро дорад. Ва боз ҳам, кас метавон аз дигар дастгоҳҳои рақамӣ истифода бурд. Масалан, забони роёнавӣ ин дастгоҳи дуӣ аст. Яъне "На" ва Оре" - "0" ва "1". Пештар дар худи мо (дар замони Хайём) аз дастгоҳҳои шастӣ истифода мебурданд. Ва аз ин лиҳоз аст, ки аълон як соати мо ба 60 дақиқа баробар асту, як дақиқаамон ба 60 сония.

Мардуми Майя ки дар даврони қадим зиндагӣ доштанд, низ дастгоҳи хоси худро доштанд. Аз рӯи он 1 "къин" ба "1" и мо баробар аст ва 1 "винал" ба 20 ва ҳоказо ки ҷадвалашро дар поин меорам:

1 къин = 1 рӯз
1 винал = 20 къин = 20 рӯз
1 тун = 18 винал = 360 рӯз
1 къатун = 20 тун = 7 200 рӯз
1 бъакътун = 20 къатун  = 144 000 рӯз
1 пиктун = 20 бъакътун = 2 880 000 рӯз
1 калабтун = 20 пиктун = 57 600 000 рӯз
1 къинчилтун = 20 калабтун = 1 152 000 000 рӯз
1 алаутун  = 20 къинчилтун = 23 040 000 000 рӯз

ва ҳоказо. Рӯзи 21 уми декабри соли 2012 ба поёни 13 ум бъакътун дуруст меояд, ки ҳеҷ рабте ба поёни дунё надорад.

Албатта Замин поёни умри худро дорад, ки ин танҳо тахминан пас аз 5 миллиард соли дигар аст. Вале хотиратон ҷамъ бод, ки он оши Соли Нави 2013 и моро талх нахоҳад кард. Мову наберагону аберагони мо на ҳазорҳову милёнҳо соли дигар балки миллиардҳо соли дигар дар амон хоҳем буд. Ҳамеша комгору комрон бошед!

Соли Нави астрономӣ (21 декабри соли 2012, соати 11:12 бо вақти Гринвич) бар ҳамаи шумо муборак бод!

Шаҳраки Коммерс

"Инак 18 рӯз мешавад ман дар шаҳраки Коммерс иқомат дорам. Пас аз анҷоми сафари якунимрӯза ки аз Таллаҳассӣ оғоз ёфта буд, маро Уилл аз шаҳри Гринвил истиқбол кард ва мо ба хонаи ҷаноби Лоу омадем, ки он ҷо ман инак иҷоранишинам. Утоқи ман дар қабати дуввум, оддияк ва шинам аст. Ба ғайр аз ман дар ин хонаи бузург боз 6 нафари дигар истиқомат доранд: як нафар аз Индонезия, ду нафар чиноӣ, як нафар аз Тайланд ва дуи дигарашро то ба ҳол аз наздик надидаам. Пас аз ҷобаҷо гузоштани бағочҳоям бо Уилл ба сайругашти шаҳрак баромадем. Нуфуси Коммерс ~9000 буда аз деҳаи мо ду баробар калонтар будааст. Се ресторани мексикоӣ доштааст, як чинӣ. Шояд аз он ҳам бисёртар бошад, вале то ба ҳол ҳамин қадарашро дидам.

Бао-Ан пас аз 5 рӯз омад ва пас аз..."

Ин суханони нотамомро наздик ба як сол аз ин пеш кошта будаму дигар ғайрати блогнависиам банохост хомӯш шудааст, ки акнун мебинам. Инак соле мешавад, ки ба Коммерс омадаам. Дар ин муддат дар ҳаётам чанд тағйирот шуд ки мухтасарашро дар поин меорам.

То моҳи май дар хонаи ҷаноби Лоу иҷоранишин будам. Пас аз ҷудоиҳои тӯлонӣ, моҳи май аҳли хонаводаам ба ман пайвастанд. Дар навбати аввал Фаридҷони хурдакак ба ҳайрат афтод ки ин "азимҷусса"и хона кӣ бошад. Вале мо зуд унс гирифтем. Шодиву нишоти моро, алалхусус, Азизҷонро канор набуд. Пас аз чанд рӯзи сайри Ню-Йорк ба Даллас баргаштем ва аз он ҷо ба Коммерс. Сар аз миёнаи моҳи Август Азизҷон ҳамчу хонанда ба синфи аввали (Kindergarten-0 Grade) дабиристони Коммерс қабул шуд. Фаридҷонро бошад ба боғчаи (Pre-School) назди донишгоҳ гузоштем. Дар ин муддат Фаридҷон ҳам забони модариашро ва ҳам кам-кам забони инглисиро балад шуд. Азизҷон бошад аллакай бо забони инглисӣ бурротар аз худи мо сухан мегӯяд. Агарчанде Азизҷон каме тоҷикиро балад аст, вале Фаридҷон ҳанӯз бисёр суханҳоро намедонад. Умедворам, омӯхтани ин ё он барои онҳо муаммое нахоҳад буд, чун ҳарду қобилияти хуби зеҳнӣ доранд.

Корҳои илмиам хуб ба пеш мераванд. Таи ин чанд муддат, мақолаи бо Проф. Пиекаревич навиштаамонро (чун ҳамешагӣ дар Phys. Rev. C) ба нашр расониданд. Бар замми ин бо ҳамкории донишмандони ин донишгоҳ ман боз як мақолаи дигари илмие навиштам, ки онро низ моҳи Август дар худи ҳамон маҷалла ба нашр расониданд. Мақолаи навбатии навиштаамонро умед ҳаст, таи ҳамин рӯзҳо ба нашр расонанд. Ва боз ҳам чанд мақола дармаҷмӯъи мақолоти конфронсӣ чоп намудем, ки аз корҳоям батамом қаноатмандам.

Гуфтагӣ барин, мо як мошини сабукрави сохти "Сузукӣ" гирифтем ки истеҳсоли 2006 мебошад. Бо он бемалол ба ин тараф он тараф саёҳат мекунем. Ягона андӯҳе ки дорем, ин ҳам пазмони диёр асту наметавонем наздики пайвандони худ бошем. Таи ин муддат, бародарам Шаҳбоз хонадор шуд ва ҷиянам Ғолибҷон хатнасур кард. Агарчанде мо натавонистем бевосита ҳузур дошта бошем, вале тавассути видео орзуву хоҳишҳои неки худро расонидем. Шаҳбоз аз Тошканд  хона харид ва инак бо завҷааш дар ҳамон ҷо кор мекунаду зиндагӣ дорад.

Аълон ҳамааш ҳамин. Боз хоҳам навист ва умедворам ин дафъа зудтар. 

Мақолаи панҷум

Имшабу рӯзҳо ғарқи навишти мақолаи панҷуми худ ҳастам. Хушбахтона мақолаи навбатиамонро (ки ҳамҷоя бо Хорхэ Пиекаревич навиштем) низ ба маҷаллаи илмии Phys. Rev. C пазируфта онро аллакай мунташир карданд. Пеш аз он ки аз донишгоҳи иёлати Флорида батамом канор равам, мехоҳам мақолаи навбатии худро навишта ба поён расонам. Сипас озими шаҳраки Коммерс хоҳам шуд, ки воқеъ дар иёлати Техас аст. Дар он ҷо бо донишмандони астрофизик Др. Бао-Ан Лӣ ва Др. Виллиам Нютон ҳамҷоя кор хоҳам кард.

Азизҷону Фаридҷон ҳамарӯза бузург мешаванд, ки ба дилҳо фараҳ мебахшанд. Азизҷон агарчанде дар хона одатан бо забони модариаш сӯҳбат мекунад, бо ман бо тоҷикӣ сухан мегӯяд ва гоҳо аз ибораҳои инглисӣ низ истифода мекунад. Фаридҷон ҳанӯз забон ёд мегирад. Аввалин сухане ки соли пешин пас аз "дада" ва "ая" бошуурона вирди забонаш оварда буд, "гол" буд. Дуввуминаш, "Мессӣ". Ҳоло бемалол "Ассалому алейкум" мегуфтагӣ шудааст. Ҳарду ба боғча мераванду ғайр аз он ки падарашон дар канор нест, аз ҳама чиз қаноатманданд. Ҷони азизам чун ҳамешагӣ онҳоро парасторӣ мекунад ва ба кори ҳаррӯзаи худ равон аст. Ман ҳамаатонро хеле пазмон шудаам.

Боз меоем, сари мақола. Одатан ҳар боре ки сари роёна мешинам, ба даҳҳо имейл ҷавоб менависаму чандин шарҳ дар фейсбук мегузорам ва ба ҳамаи ин ҳамагӣ чанд дақиқа кофист (шояд соате). Инак ҳафтаи дуввум шудааст, ки сари ин макола қарор дорам, вале ҳанӯз панҷ саҳифаашро нанавиштаам. Сабаб дар он аст, ки ҳар дафъае ки мехоҳам нависам, аввал маро мебояд чанд мақолаи дигарро саропо хонда бароям. Ба ин вақти зиёде меравад ва ҳамин ки ба навиштани мақола сар кардам, ё шикам гурусна мемонад, ё баҳонаи дигаре пайдо мешавад :-) Имшаб қарор додам то субҳидам сари роёна нишинам ва боз як ё ду саҳифаи кори илмиамро дар мақолаи худ ҷамъбаст кунам. Пас то бознависӣ!

Рӯзҳои интизорӣ

Инак зиёда аз як маҳ мешавад кори духтуриамро дифоъ кардааму дигар муаммои "таҳсил" аз сарам фориғ гаштааст. Ин шабу рӯз бо Хорхэ мақолаи панҷуми худро менависем. Умедворам таи ҳамин ҳафтаҳои оянда инашро низ ирсол намоям. Рӯзгорам хеле одатист; кори илмӣ мекунам, кори хонагии донишҷӯёнро санҷида баҳо мегузорам, чанд соъат вақти худро (беҳуда) дар фейсбук мегузаронам. Ва ҳамеша интизори шаб шудани рӯз ҳастам, то ба хона занг занаму бо ҷонам аз таҳи дил сӯҳбат кунам. Имрӯз васоити скайп бо ҳам каме сӯҳбати видеӯӣ доштем. Азизҷон каме шармаш омаду бароям танҳо парчае аз як шеър хонд. Метавонистааст, то адади сӣ (30) шуморад. Фаридҷон ҳоло хеле бозигаро; ба болои батареяи хонагармкунак баромада, аз он ҷо дароз шуда ба скайп нигоҳи худро меафканд. Ҳамаро хеле пазмон шудаам.

Кори пасаздухтуриамро мехоҳам дар донишгоҳи Техас А&М идома диҳам. Ку зудтар он рӯзҳои навин меомаданд. Ҳар рӯзи гузашта маро ба хонаводаам наздиктар месозад. Ният дорам пас аз 7-8 моҳ ба хона баргардам.

Озими Нью Йоркам.

Инак дар фурудгоҳи Атланта нишастааму сония мешуморам ки кай ҳавопаймои мо меомада бошад. Ба Нью Йорк сафар дорам. Аз он ҷониб (аз Тошканд) падару модарам бо ҳамроҳии нозанини ман аллакай аз болои уқьёнуси Атлантик парвоз мекунанд. Азизҷону Фаридҷонро дар хона, назди модаркалонаш гузоштем. Онҳоро хеле пазмон шудаам, вале аълон дигар чорае надорем. Сонитар худам баргашта онҳоро низ ба ин ҷо хоҳам овард. Сафари волидайнам ва ҳамсари аз ҷон азизам кӯтоҳмуддат буда, таи ин муддат мехоҳем аз ҷойҳои гуногун дидан кунем. Илова бар ин рӯзи 18-уми ӯктӯбер аз кори духтурии худ дифоъ хоҳам кард. Хеле хурсандам, ки дар ин рӯз маро падару модарам ва ҷони азизам маро дастгирӣ хоҳанд кард.

Зодрӯзат муборак, Фаридҷон!

Писари хурдиам, Фаридҷон, имрӯз дусола шуд. Зодрӯзат муборак бод, Фаридҷон! Мисли ҳар як падар ман низ дар дил орзуҳои беҳтаринро бароят мепарварам ва тамманно дорам, ки рӯзе мисоли Искандару Мақдунӣ (20-уми июли 356 пеш аз милод) хирадманд, мисли Имом Бухорӣ (20-уми июли 810) фозил, мисли Франческо Петрарх (20-уми июли 1304) шоир, мисли Грегор Мендель (20-уми июли 1822) донишманд, мисли Тадеуш Райхштайн (20 июли 1897) кимьёгар, мисли Герд Бинниг (20-уми июли 1947) физик ва мисли Алессандро дос-Сантос (20-уми июли 1977) футболист шавӣ!

Ёздаҳ саҳифаи кори илмиамро навишта шудам.

Аз рӯи нақша мебоист аллакай 39 саҳифа менавиштам, вале чуноне ки мебинам, навишти диссертация на он қадар кори босуръат будааст. Дар ихтиёр 49 шабонарӯзи дигар дорам ва мехоҳам бо навишти 89 саҳифаи дигар қаноатманд бошам.

Саҳифаҳои аввалашро менависам.

Шурӯъи кори илмии бузургҳаҷм на он қадар кори осон будааст. Дирӯзи дароз машғули ҷобаҷогузории бобҳои кори илмӣ будам. Каме вақт пайдо карда як саҳифа "оғоз" и боберо ҳам навишта мондам. Имрӯз, насиб бошад, ба таъаннӣ сари миз хоҳам нишаст ва то шомгоҳ 2-3 саҳифаи нав хоҳам навишт.

Дирӯз бо Хорхэ доир ба истиқболи кори минбаъдаи ман низ каме сӯҳбат кардем. Мутаасифона, ҳоло ягон кори хубе ҳам нест, ки ба он ҷо ҳуҷҷатҳои худро тақдим намоям.

Ба навиштани кори докторӣ оғоз намудам.

Сар аз имрӯз ман ба навишти диссертацияи докторӣ хоҳам даромад. Таи ин чор соли кори илмӣ се мақолаи илмии худро дар маҷаллаи Physical Review C ба нашр расонидам. Ният дорам, мақолаи чоруми худро низ моҳи оянда ба нашриёт ирсол намоям. Кори илмии докториам низ аз маҷмӯъи ҳамин мақолаҳо иборат хоҳад буд, ки каме густариш дода шудааст. Аз рӯи нақша то охири моҳи август бояд ба навишти диссертация хотима бахшам. Дар ихтиёрам 56 рӯзи дигар боқист. Агар ҳар рӯз атрофи дусаҳифагӣ нависам, насиб бошад як кори илмии садсаҳифагиро ба поён хоҳам расонид.

Лаҳҷаҳои нав

Аз як чиз дар ҳайратам: чаро тамоми рӯзноманигорони тоҷик ки берун аз кишвар фаъолият доранд ва бархе аз ононе ки дар дохили кишвар сарукор доранд, дар навишти калимаву ибораҳо аз лаҳҷаи эронӣ фаровон истифода мебаранд. Таърихан забони форсӣ дар минтақаҳои Эрон, Афғонистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон аз ҳамдигар фарқи бузурге надоштааст. Бо мурури замон марзҳои сиёсӣ дар нашъунамои забони форсӣ таъсири худро нагузаронида намондааст. Масалан, агар эрониҳо дар забони гуфтугӯии худ аз калимаҳои фаронсавӣ ва арабӣ бисьёр истифода баранд (мерсӣ, лисонс ва ҳоказо), тоҷикҳои минтақаҳои собиқшӯравӣ аз баъзе калимаҳои русӣ (самолёт, вертолёт ва ғайра) фаровон истифода мебаранд. Ман албатта тарафдори онам, ки ингуна калимаҳо ба забони форсиашон иваз карда шаванд (масалан, ҳавопаймо ба ҷои самолёт, чархбол ба ҷои вертолёт ва ё сипосгузорам ба ҷои мерсӣ). Дар ин роҳ пешравии зиёде дида мешавад. Вале ноомади кор дар ин нест. Сухан дар бораи он меравад, ки чаро рӯзноманигорони тоҷик яку якбора аз калимаҳои арабии хоси лаҳҷаи эронӣ истифода мебурдагӣ шудаанд. Забони форсии дарӣ ҳама вақт (аз ҳамон давраи Фирдавсӣ) тоза буда олудаи забони арабӣ набудааст. Модоме, ки чунин аст пас чаро мо онро бо забони олудаи форсии эронӣ иваз намоем?

Биёед дур намеравему ба мақолаҳои радиёи Озодӣ назар меафканем. Баъзе аз мақолаҳо хеле хонданбобанду баъзеи дигарашон чунон бо суханҳои арабии пурпечутобанд, ки барои фаҳмиданашон хонандаро зарур меояд бо худ луғати арабӣ-тоҷикӣ дошта бошад. Охир метавон ба ҷои калимаҳои "нав"и арабӣ аз синоними тоҷикиашон истифода бурд. Аз шарҳҳои хонандагон намоён аст, ки бисьёриҳо аз ин гуна калимаҳо дилгир шудаанд.

Масъалаи дуюм ин навиштори номҳои байнанмиллалӣ аст. Биёед аз худи забони форсӣ сар кунем. Агарчӣ тарзи навишти калимаҳо дар забони форсӣ (бо хати арабӣ) дар ҳама ҷо як хел аст, вале талаффузи он дар Эрон ва дигар минтақаҳо ба дараҷа фарқ мекунад. Масалан, калимаи "Ман меравам" аслан дар навиштори арабӣ "мн мирвм" навишта мешавад. Дар талаффуз форсизабонони ғайриэронӣ онро "Ман меравам" гӯянд, форсизабонони эронӣ "Ман миравам" талаффуз мекунанд, ки фарқ танҳо дар ҳарфи "е/и" аст. Акнун бингаред ба калимаи "наметавонам" ки дар арабӣ "нми тв онм" ёки "нми ту онм" навишта мешавад. Вобаста аз навишташ эрониҳо онро "немитунам" мегӯянд, ки аз шакли дариаш батамом фарқ мекунад.

Тарзи навишти дарие ки дар шакли кириллӣ навишта мешавад, ҳангоми ҳарф ба ҳарф тарҷумасозии калимаҳои байнанмиллалӣ ба монеъае дучор намешавад; ба ҳар як овоз як ҳарф рост меояд. Муаммо дар он сар мезанад, ки дар навишти арабӣ бисьёрии садонокҳо навишта намешаванд, ё аз рӯи лаҳҷаашон садои гуногун доранд. Аз ин рӯ он шахсе ки бо навишти арабӣ сару кор дорад калимаҳоеро ки дар навишти лотинӣ навишта шудаанд хоси худ тарҷума мекунад. Биёед менигарем ба як мисол.

Барои мисол номи президенти Амрико "Obama" ро мегирем. Барои кириллинавис "O" и лотинӣ "О" асту "b" - "б", "a" - "а", "m" - "м". Пас ин ном "Обама" навишта мешавад, ки тарзи дурусти навишташ ҳам чунин аст. Шумо метавонед, тарзи талаффузашро аз ин ҷо шунавед: http://inogolo.com/pronunciation/d455/Barack_Hussein_Obama Хуб, аз тарафи дигар, ин хоси эрониҳост, ки "oo" ро (ва бисёррии вақт як худи "o" ро) "у" талаффуз мекунанду "aa" ро (ва инчунин "a" ро) "о", ки барои ман хеле нофаҳмост. Дар натиҷа "Obama" ба ҷои он ки "Обама" талаффуз шавад (дурусташ ҳамин аст), "Убомо" талаффуз мешавад (ки шакли нодурусти он аст). Мутаасифона, рӯзноманигорон аз ҳамин гуна шаклҳои нодуруст хеле фаровон истифода мекунанд, ки боиси ғамангезии ман нисбати забони форсии дарӣ гаштааст.

Хушбахтӣ чист?

Ба суоли он ки "хушбахтӣ чист?" ва ё "хушбахтӣ дар чист?" дерест ҷавоб меҷӯяму вале натиҷааш мубҳам мемонад. Суоли аввала моҳияти васеътареро дар бар мегирад, ки ҷавобаш ҳам аз нуқтаву назарҳои гуногун шояд ҳархела бошад. Ба суоли дувум, ки ҷавобаш бисьёртар назари як шахси алоҳидаро ифода мекунад, каме рӯшанӣ меафканам.

Солиёни пеш замоне ки ҳанӯз шӯравӣ барҷо буд, ман худро хеле хушбахт меҳисобидам. Хушбахт аз он ки дар як мамлакати бузурге зиндагӣ дорам, одамонаш қатъи назар аз инсу ҷинсаш ба ҳамдигар меҳру рафоқати бародарона доштанд. Хушбахт будам, ки аз молиёти зиндагӣ парво надоштам, ҳама чиз бароям арзон буд. Хушбахт будам, ки атрофиёнам ҳама дар лаб табассуме доштанд, доимӣ. Вале он лаҳзаҳо хеле ҷавон будаму 9 сола. Шояд мисли кӯдаке.

Айёми наврасиам дар замоне гузашт, ки вазъи молӣ дар Оисёи Марказӣ хеле танг гашта буд. Барои як қути лоямут ҳафтаҳо дар ҳотаҳои боён кор мекардам. Рӯзҳои зиёд мешуд, ки танҳо бо як нони ҷуворӣ рӯзгузаронӣ мекардем. Шикам базӯр сер мешуду, танҳо як курта ба тан доштам ва он ҳам даридаву тугма надорад. Вале оилааму дӯстонам ҳамеша ҳамроҳам буданд ва зиндагӣ бо онҳо хушбахтона буд. Якҷоя кор мекардем, дарс мехондем, бозӣ мекардем, механдидем. Худро хушбахт меҳисобидам. Орзуҳои бузург доштам ва ёди он орзуҳо маро хурсанд месохт.

Дар айёми ҷавониам вазъи молӣ аз пешина анча беҳтар шуд, вале муаммоҳо низ ба назар зиёдтар: акнун хона харидан даркор, оила буньёд намудан лозим, кори хуб ёфтан ва ҳоказо. Эҳсос намудам, ки муаммоҳои зиёде дорам ки маро дилхаста мекунанд. Вале аз ҷониби дигар дӯстдошта пайдо кардам ва зиндагӣ бароям ширин менамуд. Хаёли ӯ, нишаст бо ӯ, сӯҳбати ӯ маро сармаст менамуд ва ман худро хеле хушбахт меҳисобидам.

Инак муаммоҳои молиам анча сабуктар гаштааст, агарчӣ аз оилаву дӯстдоронам дур ҳастам, аз дӯстони пешина дар канор. Дӯстони нав дорам, кори доимӣ. Вале як чиз аён аст, ки туфайли ин солҳо миқдори хушбахтиам (агар онро чен намудан мумкин бошад) ба назарам каме зиёд ёкӣ кам нашудааст. Дар ҳама замон эҳсос намудаам, ки ба болои он ҳама хушбахтие ки дорам чизе намерасад ва орзуи ҳамон чиз маро хушбахттар месохт ва водор мекард, ки...

Ҳамааш дурӯғ! Мехостам ин ҷо каме фалсафабозӣ кунаму фикри худро рӯи роёна баёну ифшо намояам. Тавонистам баён созам, вале ифшо не. Хостам ба савол ҷавоб кобам, вале ба ҷои он ҳис мекунам, ки худфиребӣ мекунаму халос. Ё шояд ин тавр нест...

Далер Назаров ва Иқбол Завқибеков

Ду ҳафта аз ин пеш дар youtube се саундтрэки фильми "Падари Моҳ" пайдо шуд. Фильм соли 1999 наворбардорӣ шуда, режиссёраш Бахтиёр Худойназаров мебошад ва дар он актёрони номӣ ба мисли Чулпан Хаматова, Ато Муҳаммедҷонов* ва Мориц Блейбтрой иштирок варзидаанд. Маҳбубтаринаш, мусиқии фильмро бастакори маъруфу дӯстдоштаи мо Далер Назаров ва гурӯҳи ӯ бастаанд. Вақте ин се саундтрэкро пайдо кардам, хеле хурсанд гаштам. Ва боз шод аз он гаштам, ки таи як ҳафта аллакай зиёда аз 200 нафар онро шунида бо нидоҳои "санъати олӣ", "олиҷаноб" ва ҳоказо шарҳҳо гузоштаанд. Шарҳгузорандагон асосан аз хориҷи кишвар буда мусиқии тоҷикро шояд бори аввал аз наздик мешуниданд. Худи upload кунанда аз Ҳолланд буда, дар робитаи шахсӣ гуфт, ки вақте ин киноро бори аввал тамошо кардааст, мусиқӣ хеле маъқулаш гаштааст, вале мутаасифона саундтрэки онро аз ҳеҷ куҷо пайдо накардааст ва солҳо дар ҷустуҷӯяш будааст.

Пас аз ҳафтаи онлайн истоданаш мусиқиҳо яку якбора гум шуданд. Ҷавоб дод, ки акнун линки онҳо иваз шудаанду сифати мусиқиро каме сайқал додааст то шавқун аз миён бардошта шавад. Пас аз он ҳам боз чанд бори дигар аз он ҷо бардошта боз бор кардан ниҳоят ба фикрам линки охиринро дирӯз гузошт. Дар давоми як рӯзи охир мардум аллакай аз 200 бор зиёдтар шунида ҳаловат бурдаанд.

Саундтреки аввал "Quiet Soul" - "Ороми ҷон" (ёки чуноне ки мо медонем, "Ай бевафо"), дуввум "Girl From the Village" - "Духтараки деҳотӣ" (ёки "чуноне ки мо медонем, "Духтари деҳқон") ва саввум "Happiness" - "Нишот" (ва ёки версияи худи Далерино "Қандгулаки лабшакар") ном доранд. Марҳамат ҳаловат баред. Умедворем, он дӯсти мо боз бо умеди сайқалдиҳӣ мусиқиҳоро аз байн нахоҳад бардошт.