Wednesday, May 13, 2020

Абӯалӣ ибн Сино оиди Қонуни Дуввуми Термодинамика

Аз рӯи навиштаҳои "Рисолаи Саргузашт"-и Абӯалӣ ибн Сино ва "Ҳакими Бузург"и Валерий Воскобойников, аввалин сухане ки Ҳусейни хурдакаки яксола вирди забон оварда буд суъоли "Чаро?" будааст. Вақте ки писари ҳамсоя Умар аз вожаҳое мисли "Оча", "Дада" истифода мекард, Ҳусейн чанд рӯз ғаш мекунад ва танҳо як суханро вирди забон меоварад: "Чаро?" Падараш Абдулло ва модараш Ситора низ дар изтироб буданд, ки чаро писарашон ҳамеша "чаро"-пурсон гиря мекунад. Ҳамсоягон ҳатто фикр мекунанд ки писари онҳо шояд норасост. Воқеан, сонитар таи чанд муддати дигар Ҳусейн хеле бурро сӯҳбат мекунад ва сабабгори гиряашу суъолпурсиашро низ мефаҳмонад. Аз рӯи гуфтааш, косае ки дар даст доштааст ба замин меафтаду мешиканад. Ӯ мулоҳиза меронаду мепурсад, ки "чаро косае ки бутун буду аз дасташ ба замин афтод худ аз худ дуто шуд, вале наметавонад боз баргардаду худ аз худ якто шавад?" Ин суъолро аз падару модараш мепурсад, вале чун наметавонад худ сухан рондан, танҳо суъоли "чаро?" аз даҳонаш мебарояду халос. Сонитар низ падару модараш наметавонанд ба ин суъоли ӯ ҷавоб диҳанд.

Воқеан ба ин суъол донишмандон тавонистанд танҳо дар садаи 19 ҷавоб диҳанд ва он ҳам бошад тариқи дарк намудани қонуни фундаменталии табиъат буд, ки энтропияи системаи баста ҳамеша меафзояд. Яъне бо суханони оддӣ гӯем, қаҳваву шир бо мурури замон метавонанд ба ҳам омехта шаванд вале бо гузашти замон табиъат наметавонад онҳоро аз ҳам ҷудо созад. Аз он ки ин ҳодисаро Ҳусейни кӯчак дар соли 981 тавонист мушоҳида кунад ва суъол ҳам бигузорад боз ҳам аз бузургвории ин инсони наҷиб далолат медиҳад.

No comments: