Sunday, May 8, 2011

Лаҳҷаҳои нав

Аз як чиз дар ҳайратам: чаро тамоми рӯзноманигорони тоҷик ки берун аз кишвар фаъолият доранд ва бархе аз ононе ки дар дохили кишвар сарукор доранд, дар навишти калимаву ибораҳо аз лаҳҷаи эронӣ фаровон истифода мебаранд. Таърихан забони форсӣ дар минтақаҳои Эрон, Афғонистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон аз ҳамдигар фарқи бузурге надоштааст. Бо мурури замон марзҳои сиёсӣ дар нашъунамои забони форсӣ таъсири худро нагузаронида намондааст. Масалан, агар эрониҳо дар забони гуфтугӯии худ аз калимаҳои фаронсавӣ ва арабӣ бисьёр истифода баранд (мерсӣ, лисонс ва ҳоказо), тоҷикҳои минтақаҳои собиқшӯравӣ аз баъзе калимаҳои русӣ (самолёт, вертолёт ва ғайра) фаровон истифода мебаранд. Ман албатта тарафдори онам, ки ингуна калимаҳо ба забони форсиашон иваз карда шаванд (масалан, ҳавопаймо ба ҷои самолёт, чархбол ба ҷои вертолёт ва ё сипосгузорам ба ҷои мерсӣ). Дар ин роҳ пешравии зиёде дида мешавад. Вале ноомади кор дар ин нест. Сухан дар бораи он меравад, ки чаро рӯзноманигорони тоҷик яку якбора аз калимаҳои арабии хоси лаҳҷаи эронӣ истифода мебурдагӣ шудаанд. Забони форсии дарӣ ҳама вақт (аз ҳамон давраи Фирдавсӣ) тоза буда олудаи забони арабӣ набудааст. Модоме, ки чунин аст пас чаро мо онро бо забони олудаи форсии эронӣ иваз намоем?

Биёед дур намеравему ба мақолаҳои радиёи Озодӣ назар меафканем. Баъзе аз мақолаҳо хеле хонданбобанду баъзеи дигарашон чунон бо суханҳои арабии пурпечутобанд, ки барои фаҳмиданашон хонандаро зарур меояд бо худ луғати арабӣ-тоҷикӣ дошта бошад. Охир метавон ба ҷои калимаҳои "нав"и арабӣ аз синоними тоҷикиашон истифода бурд. Аз шарҳҳои хонандагон намоён аст, ки бисьёриҳо аз ин гуна калимаҳо дилгир шудаанд.

Масъалаи дуюм ин навиштори номҳои байнанмиллалӣ аст. Биёед аз худи забони форсӣ сар кунем. Агарчӣ тарзи навишти калимаҳо дар забони форсӣ (бо хати арабӣ) дар ҳама ҷо як хел аст, вале талаффузи он дар Эрон ва дигар минтақаҳо ба дараҷа фарқ мекунад. Масалан, калимаи "Ман меравам" аслан дар навиштори арабӣ "мн мирвм" навишта мешавад. Дар талаффуз форсизабонони ғайриэронӣ онро "Ман меравам" гӯянд, форсизабонони эронӣ "Ман миравам" талаффуз мекунанд, ки фарқ танҳо дар ҳарфи "е/и" аст. Акнун бингаред ба калимаи "наметавонам" ки дар арабӣ "нми тв онм" ёки "нми ту онм" навишта мешавад. Вобаста аз навишташ эрониҳо онро "немитунам" мегӯянд, ки аз шакли дариаш батамом фарқ мекунад.

Тарзи навишти дарие ки дар шакли кириллӣ навишта мешавад, ҳангоми ҳарф ба ҳарф тарҷумасозии калимаҳои байнанмиллалӣ ба монеъае дучор намешавад; ба ҳар як овоз як ҳарф рост меояд. Муаммо дар он сар мезанад, ки дар навишти арабӣ бисьёрии садонокҳо навишта намешаванд, ё аз рӯи лаҳҷаашон садои гуногун доранд. Аз ин рӯ он шахсе ки бо навишти арабӣ сару кор дорад калимаҳоеро ки дар навишти лотинӣ навишта шудаанд хоси худ тарҷума мекунад. Биёед менигарем ба як мисол.

Барои мисол номи президенти Амрико "Obama" ро мегирем. Барои кириллинавис "O" и лотинӣ "О" асту "b" - "б", "a" - "а", "m" - "м". Пас ин ном "Обама" навишта мешавад, ки тарзи дурусти навишташ ҳам чунин аст. Шумо метавонед, тарзи талаффузашро аз ин ҷо шунавед: http://inogolo.com/pronunciation/d455/Barack_Hussein_Obama Хуб, аз тарафи дигар, ин хоси эрониҳост, ки "oo" ро (ва бисёррии вақт як худи "o" ро) "у" талаффуз мекунанду "aa" ро (ва инчунин "a" ро) "о", ки барои ман хеле нофаҳмост. Дар натиҷа "Obama" ба ҷои он ки "Обама" талаффуз шавад (дурусташ ҳамин аст), "Убомо" талаффуз мешавад (ки шакли нодурусти он аст). Мутаасифона, рӯзноманигорон аз ҳамин гуна шаклҳои нодуруст хеле фаровон истифода мекунанд, ки боиси ғамангезии ман нисбати забони форсии дарӣ гаштааст.